بررسی روش تفسیری مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر

چکیده تفسیر قرآن پیوسته از دریچه نگرش های متفاوت نظر شده است، به طوری که کاوش در هریک از این رویکردها می تواند در بهره گیری صحیح از تفاسیر،سودمند باشد. بررسی روش تفاسیر یکی از این رویکردها است. این نوشتار با عنوان بررسی روش تفسیری« مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر»،اثر میر سید علی حائری تهرانی، در این مسیر گام بر می دارد و با استفاده از روش کتاب خانه ای و بکارگیری نرم افزار های قرآنی شکل گرفته است. مقتنیات الدرر تفسیری است به زبان عربی، که در 12 جلد توسط انتشارات دار الکتب الاسلامیه در تهران چاپ شده است و شامل تفسیر سرتاسر قرآن است که مولف پس از تدریس شفاهی اقدام به تدوین آن نموده است. حائری در این تفسیر با استفاده از منابع مختلف تفسیری، حدیثی، لغوی و تاریخی در نیل به مفاهیم قرآنی، از چهار روش عمده؛ قرآن به قرآن،قرآن با سنت، عقلی و لغوی سود جسته است. روش قرآن به قرآن در مقتنیات الدرر، در کشف معنای آیات به وسیله آیات دیگر به شیوه های مختلف، پاسخ به اشکالات، نفی تعارض آیات و تفسیر موضوعی متجلی شده است. بهره گیری از احادیث قدسی،روایات نبوی (ص)،احادیث تفسیری اهل بیت (ع)، اقوال صحابه و تابعین، تشکیل دهنده روش قرآن به سنت در این تفسیر است. قیاس منصوص و غیر منصوص، مناقشه با نظریات علمی،استنباطات فقهی از مهمترین سطوحی است که حائری با روش عقلی به تفسیر آن ها پرداخته است.جنبه های صرفی، نحوی، دلالی و بلاغی نیز ارکان تشکیل دهنده روش لغوی وی می باشد. نظرات حائری در باب علوم قرآنی؛ مانند: قراءات، نسخ، محکم و متشابه، تناسب، اسباب نزول و مکی و مدنی اکثراً موافق با سایر علما است ولی در برخی از آن ها نیز نظرات خاص خود را دارد. توجه و آگاهی حائری از علوم قرآن و اثر آن در شیوه تفسیری وی در مقتنیات الدرر کاملاً متجلی است. نحوه تعامل با نظرات سایر مفسرین، استفاده از سیاق و مناقشه با اسرائیلیات در قصص قرآنی از مهمترین شاخصه های مقتنیات الدرر است که آن را از سایر تفاسیر متمایز می کند. این پژوهش پس از ژرف نگری در مجلدات تفسیر و مطالعه منابع موجود در زمینه روش شناسی تفاسیر، روش تفسیری مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر را جامع عقل و نقل یافته است با این توضیح که جلوه نقلی آن کمی بیشتر است. در کل این تفسیر را می توان جزء تفاسیر اجتهادی محسوب نمود.